Memoriari, bere nahasmenduei eta horiei aurre egiteko moduari buruz hitz egiten dugu

Zer da memoria? Zein da bere funtzionamendua? Zergatik aldatzen da? Nola eragiten die nahasmenduak sufritzen dituztenei eta haiekin bizi direnei? Aita Menni Ahizpa Ospitalarioen psikiatrak eta Kalte Zerebraleko Menni Sareko zuzendariak, Jose Ignacio Quemada doktoreak, hitzaldi bat eskaini zuen, joan den maiatzaren 22an, Bizkaiko Medikuen Elkargoaren egoitzan, memoriari, horren nahasmenduei eta horiei aurre egiteko moduari buruz. Hitzaldiak memoriari eta horren nahasmenduei buruzko literatura eguneratua jaso zuen, baita ahal zen neurrian zaintzeko gomendio batzuk ere.

Prozesu kognitibo ugari

Bizkaiko Medikuen Elkargoko Mediku Erretiratuen batzordekide Jesus Orbek egindako aurkezpenaren ondoren, gure hizlariak entzuleria mediko ugariari azaldu zion memoriaren kontzeptuak prozesu kognitiboen multzo konplexu bat hartzen duela, pertsonek oroitzapenak gorde, atxiki eta eskuratu ahal izan ditzaten. Memoriak, bai episodiko eta autobiografikoak (gertaeren oroitzapena), bai semantikoak (hitzak eta ezagutza orokorrak) edo prospektiboak (eginkizunak ditugula gogorarazten diguna), funtsezko zeregina du gure bizi esperientziak, emozioak, identitatea eta munduarekin elkarreragiteko modua eratzeko. “Gure pentsamenduak, inpresioak eta esperientziak elkartuta mantentzen dituen itsasgarria da. Hori gabe, iraganak eta etorkizunak zentzua galtzen dute, autokontzientziak bezala”, esan zuen, Hans J. Markowitschen hitzetan, eta gizakion memoria beti datu berriak sartzen ari dela eta akatsez beteta dagoela gaineratu zien.

Memoriaren nahasmenduak

Quemada doktorearen hitzaldiak memoriari eta horren nahasmenduei buruzko literatura eguneratua aurkeztu zuen, eta horien artean hauek nabarmendu zituen:

1. Alzheimerren gaixotasuna: narriadura kognitiboa da, eta memoria berriaren edo hizkuntzaren arazoekin hasten da normalean. Arreta, funtzio exekutiboak eta denborazko orientazioa eta orientazio topografikoa ere kaltetzen dira. Alzheimerraren psikopatologiak depresioa, apatia, bakartze soziala eta umore aldaketak ekar ditzake.
2. Alkoholaren kontsumoak eragindako amnesia postraumatikoa eta blackout-a (itzalaldia). Traumatismo kraneoentzefaliko baten ondoren gertatzen da amnesia postraumatikoa; amnesia anterogratu bat (oroitzapen berriak osatzeko ezintasuna) eta arreta arazoak ditu ezaugarri. Blackout alkoholikoak pertsona intoxikatuta zegoen bitartean, baina kontzientzia galdu gabe, gertatu ziren gertaeren inguruko memoria hutsuneak dira.
3. Korsakoff sindromea: garunaren nahasmendu larri bat da, tiamina (B1) defizit batek eragiten duena, eta askotan alkoholaren abusu kronikoarekin lotzen da; bere ezaugarria da memoria anterogradoa eta atzeranzkoa galtzea (lesioaren aurrekoa), konfabulazioekin eta kontzientziarik ezarekin batera.
4. Atzeranzko amnesia fokala: oso prebalentzia gutxikoa da eta garezurreko traumatismoekiko eta entzefalitis herpetikoekiko sekundarioa izaten da. Urruneko memoriari eragiten dio, episodikoari zein semantikoari, eta, bitxia bada ere, memoria anterogradoa gorde egiten da.
5. Paramnesiak: oroitzapen faltsuak eta déjà vu iraunkorreko esperientziak dira, eta Capgrasen sindromea bezalako eldarnioekin batera ager daitezke (pazienteek uste dute iruzurgile batzuek pertsona ezagunak ordeztu dituztela).

Aurre egiteko estrategiak

Jose Ignacio Quemadak memoriaren nahasmenduak kudeatzeko estrategia praktiko batzuk aipatu zituen. Hasteko, oso garrantzitsua da memoriaren nahasmendua zein motatakoa den eta beste prozesu kognitibo batzuk ere kaltetuta dauden jakitea. Horrez gain, garrantzitsua da ebaluatzea ea pertsona jabetzen den arazoaz, eragiten dion inpaktu funtzionalaz eta familia ingurunean duen eraginaz.

Gure beharrak eta pazientearen beharrak bereizi egin behar ditugu, eta laguntza eta ulermen ingurune bat sustatu. Psikoheziketa lana egin behar da pazientearekin eta haren familiarekin, egokitu eta aldatu ezin dena onartu egin behar delako. “Esan dizut, ba”, edo “badakizu nor naizen?” bezalako esaldiak etengabe errepikatzeak ez du laguntzen. “Denboraren poderioz normala da zimurrak izatea, indarra galtzea. Memoria hutsuneak izatea ere bai” –adierazi zuen Quemadak–. Memoriak okerrera egiten digu adinarekin, baina sen ona, adimena eta teknologia erabiliz, egokitzen gara”. Hizlariak pertsona gaixoei zein osasuntsuei laguntzen dieten erreminta erabilgarriak azaldu zituen: errutinak (adibidez, giltzak beti toki berean uztea), telefono mugikorra (ekitaldiak gogorarazten dizkiguten alarmak edo alertak) edo ingurunean aldaketak egitea (adibidez, espazio desberdinetarako koloreak, tiraderako edukiak dituzten argazkiak, telebistaren jarraibideak aginteari itsatsita). “Oso ondo bizi daiteke huts egiten duen memoria batekin, gainerako prozesu kognitibo eta emozionalak mantentzen badira. Medikuntzako profesionalak garen aldetik, galdetu behar dugu: ‘Zuk behar duzu? Zerk sufriarazten zaituzte zu eta familia?’”.

Trebatu daiteke?

Doktoreak albiste txar bat emanez amaitu zuen aurkezpena: “Memoria ez da muskulu bat, ez da sudokuak edo ariketa mnemoteknikoak eginez indartzen. Beharbada, entrenatu daitekeena arreta eta arazoen konponbidea da”. Amaitzeko, galderen txanda bizi bati bide emanez, hainbat gai sortu ziren: gaitasun intelektualaren, erreserba kognitiboaren eta memoriaren arteko harremana, helduarengan neurogenesirako aukera (zelula ametatik neurona berriak sortzeko tratamendua) edo nahasmendu afektibo eta emozionalek memorian duten eragina itzulgarria ote den. Azken galdera horren erantzuna baiezkoa izan zen, baina, memoria ariketekin egindako lanak eguneroko memorian hobekuntzak orokortzen dituen galdetuta, ezetz erantzun zuen. “Korana ikasi dezakezu, baina horrek ez du zure eguneroko memoria hobetzen”. Garunaren osasunerako askoz eraginkorragoa da ariketa fisikoa maiz egitea, elikadura eta hidratazio egokiak eramatea, lo kalitate ona mantentzea (lo arazoak tratatzea, egonez gero) eta giza harreman atseginak izaten saiatzea”, adierazi zuen gure adituak.