Garuneko narriadura duen pertsona batek bere egoerari eta ondareari buruzko erabakiak har ditzake?

‘Garuneko narriaduraren psikopatologia eta erabakiak hartzea’ izan zen José Ignacio Quemada doktoreak, Ahizpa Ospitalarien Menni Sareko zuzendariak eta Aita Menni Ospitaleko Kalte Zerebraleko Unitateko buruak Espainiako Geriatria eta Gerontologia Sozietateko (EGGS) Dementzia Taldearen Udazkeneko Bileraren barruan emandako hitzaldiaren izenburua. 

Narriadura kognitiboa zahartzearekin lotzen da askotan. Prozesu konplexu, etengabe eta heterogeneoa da. Beste arrazoi batzuengatik ere gerta daiteke, hala nola hartutako kalte zerebral batengatik. Ibilgailuak gidatzea, lan egiteari uztea, testamentua egitea, kreditu bat eskatzea, bozkatzea, zaintzaile bat kontratatzea…ohiko eta ezohiko erabakiak dira, baina denak normalak dira gure bizitzetan. Pertsona batek mota horretako erabakiak har ditzakeen edo lagundu behar dioten bereiztea da “erabakiak hartzeko ahalmena baloratzearen” helburua. Quemada doktorearen arabera, “emaitza dikotomikoa da”, hau da, norbait gai izan daiteke bere pentsioaren zati bat gastatzeko, baina babesa behar izan dezake erabaki garrantzitsuagoetarako, hala nola etxea saltzea erabakitzeko. “Erabakitzeko gaitasuna baloratzean, erabaki bakoitzaren konplexutasuna eta haren arriskuak kontuan hartu beharko dira”, azaldu zuen.

Horren harira, doktoreak gaineratu zuen komunikazio arazoak badaude (adibidez, afasia), pertsonaren ulermenaren balorazio espezializatua beharko dute. Horretarako, galdera itxiak (bai edo ez erantzutekoak) eta komunikazioaren ordezko sistemak (KOS) erabiliko dira, beharrezkoa bada. Bestalde, oso erabilgarria da benetako inguruneetan egiten den balorazio funtzionala, “iritziaren eta gizarte jokabidearen azpian dauden prozesuak balorazio kognitibo klasikoa baino harago doazelako”. Balorazio emozionala eta jokabidearen balorazioa funtsezkoak dira.

Erabakiak hartzeko ahalmena

Zer gaitasun psikiko behar dira erabakiak hartzeko ahalmena izateko? Ahalmen hori baloratzeko irizpideak zein diren pentsatu behar da. Aukeratzeko, gaiak ulertzeko, informazioa modu arrazionalean ulertzeko eta arrazoitzeko eta eztabaidatzeko gaitasuna dagoen jakitea dira konpondu behar diren gaietako batzuk. Motibazio eta emozio nahasmenduak ere kontuan hartu behar dira. Esaterako apatia duten pazienteek berbaldi arrazionala izan dezakete, baina zentzuzko erabakiak hartzeko eta gauzatzeko gaitasun eskasa.

Kalte zerebralaren errehabilitazioan duen esperientziarengatik, Quemada doktoreak hartutako kalte zerebralaren (HKZ) eta garuneko narriaduraren arteko lotura ezarri zuen.  Horrela, garuneko lesio baten ondoriozko komunikazioaren nahasmenduak dituzten pertsonek erabakitzeko gaitasuna nola baloratzen den, eta HKZn dauden afektibitate nahasmendu nagusiak zein diren azaldu zuen amaieran: depresioa, apatia, adierazkortasun eza parkinsonianoa, iragaitzazko suminkortasun erreaktiboa, etsaitasun eta oldarkortasun iraunkorra, labilitate emozionala eta emozionalismoa.

Kognizioa, emozioa eta bolizioa ezinbesteko gaitasun psikikoak dira erabakiak hartzeko, zehaztu zuen Quemada doktoreak, eta horretako edozeinek erabakiak hartzean eragin dezake. Ez dira aldaketa kognitiboak bakarrik (amnesia edo funtzio exekutiboen nahasmendua); emozio nahasmenduak (egoera hipomaniakoa edo depresio larria) edo motibazio nahasmenduak (apatia larria) ere badira.

Ondorioa

Erabakiak hartzeko gaitasuna baloratzen denean, Jose Ignacio Quemadaren ustez, zenbait eragile kontuan hartu behar dira:

• Erabakitzeko gaitasunaren balorazioan pertsonak une horretan hartuko duen erabakiaren konplexutasuna eta haren arriskuak baloratu behar dira.

• Komunikazioaren arazoek balorazio espezializatua eskatzen dute (ulertzea, bai/ez, OKZ).

• Oso erabilgarria da benetako inguruneetan balorazio funtzionala egitea.

• Senaren eta gizarte-jokabidearen mendean dauden prozesuak ohiko balorazio kognitiboez harago daude.

• Balorazio emozionala eta jokabidearen balorazioa funtsezkoak dira.