Aisialdi terapeutikoko programak Aita Menni Ospitalean

Aisialdiko jarduerak ez dira nahitaez egin beharrekoak, eta giza portaera okupazionalaren parte bat osatzen dute. Jean Leif-ek ‘Aisialdia, norberarentzako denbora’ (1992) lanean, honelaxe deskribatzen du “norberarentzako denbora”: norberak, bere behar, desio eta motibazioen arabera, eta baita asmoen eta erabakien arabera ere, gogobetetze pertsonalera iristeko egiten eta pertsonalizatzen dituen jarduera batzuk.

Manuel Cuencaren iritziz, aisialdia pertsonaren esperientzia integraltzat hartu beharra dago. Giza esperientzia integral, erabateko eta konplexua, egin nahi diren jarduketetan zentratua, eta bere horretan helburu ere badena. Autore beraren arabera, zeina Deustuko Unibertsitateko Aisiako Ikaskuntzen Institutuko sortzaile eta zuzendari izan baitzen, “aisialdia, gainera, hezkuntzak, lanak eta osasunak bezala, garapenari mesede egiten dion oinarrizko giza eskubide bat da, eta inori ez litzaioke eskubide hori galarazi behar genero, sexu orientazio, adin, arraza, erlijio, sineste, osasun maila, desgaitasun edo egoera ekonomikoari loturiko arrazoiengatik”.

Gaixotasun mentalen bat edota desgaitasun intelektualen bat daukaten pertsonek ere ondo pasatu behar dute, zaletasunak eduki eta beste pertsona batzuekin harremanak izan. Aisialdia dugu ongizate iturririk inportanteenetako bat, eta ona da komunitatean integratzeko, nahi eta, datuen arabera, pertsona horien artean gehiegizko aisialdia eta aisialdiaren erabilera ez oso egokia nabarmentzen diren. Kontuan hartu beharra dago halako pertsonen jarduna murriztuta egon daitekeela dauzkaten arazoen ondorioz, eta mugak eduki ditzaketela ingurunearekiko interakzioan eta parte hartzean.

Gaixotasun mental kronikoa

Hona hemen gaixotasun mental larriren bat daukaten herritarren artean nabarmentzen diren oztopo nagusiak:

• trebetasun sozialetan gabeziak
• sintomatologia klinikoa, izan positiboa izan negatiboa
• motibazio falta eta espektatiba desdoituak
• defizit kognitiboak
• porrotaren aurretiko esperientziak
• komunitatean integratzeko arazoak
• medikazioaren bigarren mailako efektuen interferentziak
• itxura pertsonalaren narriadura posiblea

Desgaitasun intelektuala

Larritasun maila desberdinak daude; hori dela eta, arlo bakoitzaren funtzionamenduan berezitasun konkretuak izaten dira; baita ingurunera egokitzeko zailtasunak ere. Hona hemen garrantzitsuenak:

• Arlo kognitiboan: adimena eta ikaskuntza murriztu egiten dira.
• Arlo psikomotorrean: hauek dira nahasmendurik ohikoenak: heldutasun falta, zailtasunak gorputzeko atalak identifikatzeko, mugimendu finak ikasteko, kulunkatzeko, defizita espazio-denboraren pertzepzioan, motrizitatean.
• Hizkuntza arloan: arazoak sortzen dira artikulazioan eta ahoskatzeko orduan, baita nahasmenduak ahotsean eta toteltasuna ere. Normalean, atzerapena antzematen zaie hizkuntza bereganatzeko orduan, ulertzeko gaitasunean eta kontzeptuak erlazionatzeko eta hitzak nahiz esaldiak konbinatzeko gaitasunean.
• Arlo afektiboan: halako pertsonak ahulagoak izaten dira sentimendu jakin batzuen aurrean; horien artean: mina, plazera, asperdura, dibertsioa, poza, inbidia, jeloskortasuna, lotsa… Nekeza egite zaie beren sentimenduez pentsatzea, frustraziorako tolerantzia gutxi daukate eta oso inpultsiboak dira. Horren guztiaren eraginez, zailtasunak izaten dituzte ingurura egokitzeko eta beste pertsona batzuekiko harremanak normaltasunez bizitzeko. Antsietatea, autoestimu baxua eta isolamendu soziala pairatzen dute.
• Moldatze arloan: eragina autonomian antzeman ohi dira (esfinterren kontrola, elikadura, higiene pertsonala eta janzkera).

Duela urte askotik hona, autore askok azpimarratzen dituzte nahasmendu desberdinen eboluzioan aisialdiko jarduera egituratu eta gogobetegarriek dakartzaten onurak; izan ere, jardueroi esker, jarduera psikotikoak murriztu egin daitezke, bai eta pazienteak bere gaixotasunaz duen motibazioa eta espektatibak hobetu ere. Errehabilitazio programen helburua da testuinguru egokiak bilatzea aisialdiaren kalitatea hobetzeko trebetasunak hartu eta martxan jartzeko, eta, horrela, baliabide komunitarioak eskuragarri izan eta aisialdia egoki erabiltzeko.

Errehabilitazioa eta komunitatean integratzea

“Gaur egungo arreta psikiatrikoa, zeina bizi kalitatean, errehabilitazioan, integrazio komunitarioan eta halako aspektuetan zentratzen baita, garrantzi handia ematen hasi da egungo gizartean paziente gisa zerbitzu ematen dien pertsonen aisialdiari” (V. M. Larrinaga eta S. Corbeña, Osasun Mentaleko Errehabilitazio eta Gizarteratze Psikosozialeko Programan aipatua, 2003).

Errehabilitazio psikosozialaren helburua da pertsonei gizarte bizitzara eta lan bizitzara egokitzen laguntzea, nahiz eta pertsona horiek beren nahasmenduekin loturiko mugak izan, alegia, helburua da gaixotasun mentalen bat edo desgaitasun intelektualen bat daukaten pertsonen bizi kalitatea garatzea; horretarako, pertsona horiei beren bizitza propioari dagozkion erantzukizunak sentitzen eta komunitatean modu aktiboan parte hartzen laguntzen zaie. Errehabilitazioa pertsonaren baimenarekin eta lankidetzarekin egin behar da.

Errehabilitazioaren helburu nagusia integrazioa izan behar da, komunitatean txertatuta egotea beharrezkoa baita. Pertsona bat integratzeko, ezinbestekoa da pertsona horrek arlo sozialean modu aktiboan parte hartzea, dena delako gizarte hori onartzeaz gainera. Horretarako, era berean, gizartea mobilizatu eta sentsibilizatu beharra dago.

Sare soziala eta talde lana

Komunitatean integratu beharraz hitz egin bai, baina ezin dezakegu alde batera utzi pertsonaren inguruan bizi den taldea edo sare soziala, zeina oso inportantea baita gaixotasun mentalen batekin edo desgaitasun intelektualen batekin bizi diren pertsonentzat. Batzuetan, pertsonon sare soziala ez da izaten horren handia eta askotarikoa, eta horrek eragina dauka bai beren egonkortasunean bai komunitatean egoteko duten gaitasunean.

Aisialdi programaren helburuetako bat da sare sozial bat eraikitzen laguntzea, eta sare hori laguntza iturri izatea, pertsonari ahalik eta autonomia mailarik handienari eusten, bere gaitasunak areagotzen eta bizi esperientzia partekatzen lagunduko diona. Halatan, taldeekin lan egiteak duen garrantzia azter dezakegu, bai kolektiboari dakarzkion onurengatik bai banakoei dakarzkienengatik.

Taldea helburu komun batzuekin osatzen bada ere, maila indibidualean xedearen eta helburuen arteko desberdintasuna gelditzen da agerian. Hori dela eta, taldeko esku hartzean eskuratu beharreko xede nagusia zera izango da: besteenganako errespetua mantendu eta lantzea; baita autonomia, parte hartze, konfidentzialtasun, kideen integrazio eta abarreko gaitasunak indartzea ere, emozioen eta sentimenduen adierazpena, aditzeko eta pentsatzeko gaitasuna eta egoerak zein gatazkak aztertzeko gaitasuna garatzeaz gain. Kontua da pertsonek elkarrengandik ikastea, kide bakoitzak egindako aurrerapenak taldera eta eguneroko bizitzara eramaten saiatuz.

Ocio terapéutico

Hablamos de ocio terapéutico cuando realizamos actividades recreativas para producir un efecto terapéutico, en las esferas social, física, emocional y cognitiva. Es un proceso de acción dinámica, además de participativa, mediante la cual se estructuran las estrategias que orientan hacia la práctica de actividades físicas, intelectuales (culturales) o de esparcimiento, que permiten a la persona seguir formándose mientras que actúan como medio de integración social. Consideramos una actividad como ocio terapéutico si cumple los siguientes requisitos: 

• Es voluntaria.
• Fomenta el desarrollo de la autonomía, favorece la recuperación de la autoestima y la seguridad en uno mismo.
• Desarrolla las habilidades sociales.
• Fomenta la creatividad, permitiendo desarrollar capacidades que se hayan olvidado o no se usen de forma cotidiana.
• Despierta la capacidad de disfrutar de ese ocio.
• Ayuda al establecimiento del intercambio y el contacto humano mediante un ocio compartido, potenciando tanto los aspectos individuales como los sociales y relacionales.
• Propicia el bienestar y la satisfacción personal.

Abordajes y objetivos generales del programa de ocio y tiempo libre

Los programas de ocio y tiempo libre deben tener diferentes áreas de actividad: formativas, culturales, asociativas, deportivas…y orientarse a los usos de dispositivos comunitarios comunes al resto de la población. En el programa de ocio y tiempo libre del Hospital Aita Menni podemos ver las diferentes áreas de actividad que se desarrollan a lo largo de todo el año, coincidiendo con la época de verano las salidas deportivas y ambientales. En el siguiente cuadro, aparecen todas las actividades de ocio y tiempo libre según áreas que se llevan a cabo tanto dentro del Hospital como en la comunidad.

Gracias a la creación y desarrollo de programas y actividades que producen recompensa interna y facilitan la participación en la vida, dentro de los recursos rehabilitadores se ha podido avanzar en la atención dentro del entorno hospitalario del colectivo de personas con enfermedad mental grave y discapacidad intelectual, evitando situaciones de marginación e institucionalización y favoreciendo una adecuada integración social en la comunidad.

En el programa de ocio y tiempo libre del Hospital Aita Menni, las actividades están estructuradas en horarios no laborales y tienen su justificación en las necesidades de satisfacción personal. En el caso de las personas con enfermedad mental grave y discapacidad intelectual necesitan distintos grados de protección, potenciación o facilitación en la mayoría de las áreas de sus vidas, por ello es necesario incluir programas de ocio y tiempo libre en los programas de rehabilitación de las diferentes entidades que trabajan en beneficio de la salud mental.