Arritxu Manterolak Gipuzkoan mendetasunaren arretarako gizarte-politikak nola gauzatzen diren azaldu zigun
Gizarte-langilea eta psikologoa den Arritxu Manterola Arrasatera etorri zen Aita Menni Ospitaleko profesionalei mendekotasunerako gizarte baliabideak eta prestazioak nola gauzatzen diren azaltzeko. Mendekotasuna, babesgabetasuna, baztertzea, behar-egoerak… Gizarte-zerbitzuen sistemak mendekotasun-egoeran dauden eta dagoeneko eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak egin ezin dituzten pertsonen, babesgabetasun-egoeran dauden adingabeen, tratu txarrak jaso dituzten emakumeen, baztertzeko arriskuan dauden gazteen eta beste hainbaten beharrak artatzen ditu. Ohiko adibide bat “atzo arte bakarrik bizi zen” baina ospitaleratu eta gero bere kabuz moldatu eta etxean bizitzen jarraitu ezin duen adineko batena da. Egoera horietan esku hartzen du Gizarte Zerbitzuen sistema publikoak, ongizatearen egoera delakoaren oinarrietako bat, baliabideak eta zerbitzuak ekarriz, behar dutenen bizi-kalitatea hobetzeko.
Lege esparrua eta erakundeen eskumenak
Egoeren aniztasunaren eta sistemaren konplexutasunaren aurrean, Gipuzkoako Foru Aldundiaren Gizarte Politiketako Sailaren mendeko eta desgaituentzako zentroan arretaz arduratzen psikologia erakundeen lege esparrua eta eskumenak aztertzen hasi zen. Horrela, argitu zuen autonomia pertsonala sustatzeari eta mendetasun-egoeran dauden pertsonak zaintzeari buruzko 39/2006 estatu-legea dela mendekotasun-egoeran dauden pertsonen arreta -zenbait arrazoirengatik eguneroko bizitzako jarduerak egiteko beste pertsona batzuen arreta edo laguntza garrantzitsuak behar dituztenak- arautzen duena, eta Euskal Autonomia Erkidegoko Gizarte Zerbitzuen 12/2008 Legeak eskumenak banatzen dituela euskal administrazio publikoen artean.
Gure gizarte-ereduaren arabera, baldintzak betetzen dituen pertsonak (hau da, zure egoera premiazkoa dela baloratzen bada), eskatzen duen prestazioa edo zerbitzua jasotzeko eskubidea du. “Izan ere, auzibidera jo ahalko du erreklamatzeko dagokion erakundeak ez badio erantzuten”, adierazi zuen Manterolak, eta eskubide hori subjektiboa dela azpimarratu zuen. Praktikan, baldintzak onartzea ekartzen du, modu objektiboan definitu gabe. Beharren hasierako balorazioa udalen oinarrizko Gizarte Zerbitzuei dagokie, eta honetan datza: “ikuspegi integral batetik, pertsonen, familien eta bere ingurukoen beharren eta gaitasunen oinarrizko identifikazioa, Gizarte Zerbitzuen Euskal Sistemaren esku-hartze bat baldin badagokio egiaztatzeko, eta hala badagokio, erabiltzaileek balorazio espezializatu bat egiteko, edota esku-hartzearen beharra berresten duen diagnostiko bat egiteko”, erantsi zuen.
Gizarte Zerbitzuen Euskal Zerbitzuak mendekotasun, babesgabetasun, gizarte-bazterkeria, bizirauteko baliabideen behar egoeran, baliabide pertsonalak sustatzeko eta garatzeko behar egoerek eragindako gizarte-premiei erantzuten die. Bere jarduera-esparruak “arriskuaren” eta “gizarte-larrialdiaren” artekoak dira.
“Mendekotasunaren legeak” zerbitzu eta prestazioen katalogoa, balorazio-baremoa, eguneroko oinarrizko jardueretan oinarritutakoa, eta mendekotasun graduak eta mailak zehazten ditu (III. gradua-Mendekotasun handia; II. gradua- Mendekotasun larria; I. gradua- Mendekotasun moderatua) eta ez baloratzeko irizpideak. EAEko Gizarte Zerbitzuen Legeak, bestalde, sistemaren prestazio eta zerbitzuen zorroa garatzen du urriaren 6ko 185/2015 Dekretuaren bidez. Horrela, baliabide horiek zein diren, nork ematen dituen, zer zerbitzu modalitate dagoen, norentzat diren, nola ezartzen diren sarbide baldintzak eta prestazioak garatzen ditu. Gizarte-zerbitzuen mapak lurraldeko arreta-esparrua finkatzen du, eta zerbitzuak, estaldurak, plaza kopurua eta gauzatzeko egutegia non kokatu behar diren ezartzen du. Mapa honetan daude adinekoentzako egoitza-zerbitzu psikogeriatrikoa, adinekoen eguneko zentroak, kalte zerebrala duten pertsonentzako eguneko zentroak, etxebizitza eta errehabilitazio psikosozialeko zerbitzuak arazo mentala duten pertsonentzat eta abar. Horiek guztiak Aita Menni Ospitaleak kudeatzen ditu.
Berez dena zehaztuta dago. Gizarte-beharren ebaluazioak hauek baloratzen ditu: dimentsio ekonomikoa, lan arloa, egoitzakoa, ostatua edo etxebizitza, afektibitate eta gizarte loturak, erlazio, bizikidetza eta familia egoera, eguneroko bizitzako antolaketa, gizarte gaitasunak eta osasunerako laguntza. Gizarte-diagnostikorako tresna baten bidez egiten da: 353/2013 Dekretua.
“Baina desgaitasunak ez du ematen eskubideen onarpena, ezta zerbitzuetarako sarbidea ere”, arrazoitu zuen Arritxu Manterolak. Esaterako, desgaituen eguneko zentroetara sartzeko eta egoitza-zerbitzuak jasotzeko, pertsona horrek Euskadin erroldatuta egon behar du, egoitza-zerbitzuak erabiltzeko adinez nagusia edo 21 urtetik gorakoa izan behar da eguneko zentrotarako, 1, 2 edo 3. graduko mendekotasuna izan behar du, eta desgaitasun-balorazio bat.
Noraino heltzen da edo nondik hasten da
Oro har, lehen mailako arreta – zerbitzu hauek barne hartzen dituena: informazioa, balorazioa, diagnostikoa eta orientazioa; etxeko laguntza; gizarte eta hezkuntza arloko esku-hartzea eta esku-hartze psikosoziala; laguntza zaintzaileei; partaidetzaren sustapena; telelaguntza; eguneko arreta; gaueko harrera eta ostatua- tokiko erakundeei dagokie. Bigarren mailako arreta haren balorazio-zerbitzuak, eguneko zentroak, gaueko harrera-zentroak, egoitza-zentroak, atseden hartzeko zerbitzuak, gizarte-larrialdiak koordinatzeko zerbitzua eta bigarren mailako beste arreta-zerbitzu batzuk eta prestazio ekonomikoak, beraz, foru-esparruaren barruan geratuko lirateke.
Bere zerbitzuan sortzen diren eguneroko erronkekin kezkatuta, Arritxu Manterolak nabarmendu zuen mendekotasun-egoera bat dagoenean bat-batean gertatzen dela normalean. “Azkar erantzun behar zaio, eta bi hiletan ez dugu ezta balorazioa ere egiten”, atsekabetu zen. Denbora aurrera joan ahala, praktikan, hizlariaren arabera, errealitateak administrazioek aurreikusitako egoerak gainditu ditu: arretak eta jarduera-esparruak zenbait hutsune, eten, bikoiztasun eta irizpide-desberdintasun ditu. “Kasuen identifikazio goiztiarra, jarraipena… Oso argi daukagu zer egin behar dugu, baina errealitateak zaharkituta utzi ditu irtenbideak 10 urtetan”, esan zuen, datozen urteetan bide horretan aurre egiteko itxaropenarekin.
Arritxu Manterolaren hitzaldira bertaratu ziren Aita Menniko gizarte-langileek ez zuten agurtu nahi izan haren argazki bat egin gabe. Hemendik eskerrak eman nahi dizkiogu bere azterketa argiarengatik eta adeitasunarengatik.
Izaskun Arrese, Birginia Gallastegi, Arritxu Manterola,Elena Berecibar eta Aintzane Ramos
